Na twee jaar onderhandelen keurden de EU-lidstaten eindelijk een zorgplichtwet voor bedrijven goed. Een brede coalitie van Belgische ngo’s en vakbonden reageert opgelucht: de EU zet alsnog een belangrijke stap richting betere bescherming van mensenrechten en milieu. Tegelijkertijd is het middenveld zeer verontwaardigd en ongerust over het ondemocratische proces en de verregaande afzwakkingen van de tekst.

De zorgplichtwet ofwel Richtlijn inzake Corporate Sustainability Due Diligence verplicht grote ondernemingen om voorzorgsmaatregelen te nemen tegen mensenrechtenschendingen, sociale wantoestanden en milieuschade in hun internationale waardeketens. De wet regelt ook de aansprakelijkheid van bedrijven en wil slachtoffers van misbruik door bedrijven, zowel van binnen als buiten de EU, een betere toegang verlenen tot rechtspraak en herstel.

Eind 2023 bereikten de EU-lidstaten, Parlement en Commissie al een politiek akkoord over de tekst. Normaal gezien is de stemming in de Raad daarna een formaliteit. Maar ondanks de brede maatschappelijke steun voor de richtlijn, ook vanuit het bedrijfsleven, kwamen verschillende lidstaten - Duitsland, Frankrijk en Italië voorop - met nieuwe bezwaren en bijkomende eisen. Een ongeziene aanval op de democratische besluitvorming in de EU, waardoor het lot van deze belangrijke wet wekenlang onzeker was.

"Het goede nieuws is dat de EU nu toch een belangrijke stap zet om grote bedrijven verantwoordelijk te stellen wanneer ze schade toebrengen aan mens en planeet. We appreciëren de inspanningen van het Belgisch EU-voorzitterschap om een akkoord uit de brand te slepen”, zegt Wies Willems van Broederlijk Delen. “Het slechte nieuws: onder druk van de achterkamertjespolitiek van enkele lidstaten en sabotagepogingen van conservatieve bedrijfslobby’s werden bijkomende toegevingen gedaan. Daardoor blijft enkel het absolute minimum aan verplichtingen overeind."

Tijdens de jarenlange onderhandelingen tussen de verschillende EU-instellingen, werd de voorgestelde wetgeving al fel afgezwakt: op vraag van de lidstaten kwam er een vrijstelling voor de financiële sector, werden de verplichtingen op vlak van klimaatactie beperkt, en worden minder milieu- en mensenrechtenstandaarden in rekening genomen. In laatste instantie werd ook het toepassingsgebied van de wet nog verder beperkt, tot enkel de allergrootste bedrijven (meer dan 1.000 werknemers en een omzet van 450 miljoen euro).

Bovendien kozen de EU-lidstaten ervoor om de inwerkingtreding van de zorgplichtregels te spreiden in de tijd: de meeste bedrijven zullen daardoor pas vanaf 2029 aan de vereisten moeten voldoen. “Onverantwoordelijke ondernemingen boeken vandaag winst ten koste van arbeidsrechten, mensenrechten en het milieu. Veel slachtoffers van schendingen wereldwijd strijden bovendien al jaren voor gerechtigheid”, zeggen de Belgische vakbonden eensgezind. “De EU-lidstaten lijken de urgentie van het probleem niet in te zien. Triest, maar hoe dan ook blijft deze wet een stap vooruit in de strijd tegen misbruik door bedrijven. Alle ogen zijn nu gericht op de EU-parlementsleden. We roepen hen op om de finale richtlijn zo snel mogelijk aan te nemen”.

De Belgische werkgroep ‘Corporate Accountability’ is een coalitie van een twintigtal Belgische maatschappelijke organisaties waaronder de twee koepels van internationale solidariteit 11.11.11 en CNCD-11.11.11, de drie Belgische vakbonden (ACLVB-CGSLB, ACV-CSC, ABVV-FGTB) en diverse ngo's en mensenrechten- en milieuorganisaties. Ze pleiten samen voor een effectieve zorgplichtwetgeving op internationaal, Europees en Belgisch niveau.